Hoe giftige sporen van leidingen in ons drinkwater terechtkomen

Publicatiedatum 20/04/2022 Laatst bijgewerkt op 11/09/2023

Door nieuwe technieken en inzichten zijn er in de loop der jaren meerdere materialen gebruikt om ons drinkwater van A naar B te transporteren. Sommige oude materialen bleken minder betrouwbaar dan vooraf gedacht, waardoor er kleine giftige sporen in het drinkwater terechtkomen. Toch is een groot deel van deze leidingen nog in gebruik. 

Het is begin 2020. De aanwezigheid van giftige loden leidingen in woningen van voor 1960 is volop in het nieuws. Melanie, Guido en hun vier kinderen wonen in de Gentiaanbuurt in Amsterdam Noord. Aangezien hun woning ook ouder is dan 1960, besluit het echtpaar om het kraanwater op lood te testen. Wat blijkt? In het water worden loodconcentraties aangetroffen van 115 microgram per liter. Dat is dik 11 keer zoveel als de wettelijke norm van 10 microgram per liter en zelfs 23 keer zoveel als de toekomstige norm in 2022 (5 microgram per liter). 

Foetus

Melanie woont al 18 jaar in de woning en dronk samen met haar gezien elke dag vele liters kraanwater. Na de ontdekking ondergaat het gezin noodgedwongen een medische check. Want dat lood schadelijk is voor de gezondheid staat vast. Lood is vooral bij (ongeboren) baby’s en kinderen tot en met 7 jaar schadelijk. Volgens onderzoek van de Universiteit van Florida kan lood schade aanrichten aan onder andere een foetus. Hoewel het achteraf lastig is om verbanden te leggen, vertelt Melanie aan stadszender AT5 dat ze de afgelopen jaren 4 miskramen heeft gehad. 

Leidingen zijn vanzelfsprekend nodig om water te transporteren. In het verleden ontbrak het aan kennis over de schadelijkheid van de gebruikte materialen. Van lood werd de gezondheidsschade echter al vroeg vermoed door de Romeinen, de eerste gebruikers van het materiaal. Toch duurde het tot 1960 voordat het materiaal verboden werd in de waterbouw. Door de jaren heen zijn er meerdere materialen gebruikt voor watertransport. Zo was de allereerste Nederlandse waterleiding in 1853 van gietijzer. Naderhand bleken gietijzeren leidingen ook giftige stoffen af te geven. 

Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen

Want een aanzienlijk deel van de gietijzeren én stalen leidingen die tussen 1900 en 1990 gelegd werden, kunnen Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen (PAK) afgeven. Dit komt omdat ze inwendig gecoat zijn met bitumen en koolteer. Deze zogeheten dompellaag diende vooral om de buizen tijdens de opslag te beschermen tegen atmosferische corrosie. De dekkingsgraad van zo’n coating kan sterk variëren. In een onderzoek aan 120 gietijzeren leidingdelen bleek dat bij ongeveer 10 procent de coating volledig verdwenen was en dat in 30 procent de coating nog intact was. 

Bron: Vewin

Door deze coating kan de PAK-norm uit het Waterleidingbesluit overschreden worden. Wanneer dit gebeurt merkt de eindklant dit meestal snel; de coating leidt tot een andere smaak en geur van het water. Ook tijdens leidingwerkzaamheden brengen beheerders een extra laagje coating aan ter bescherming van de leiding, die vervolgens tijdelijk kan uitlogen en in het drinkwater terecht komt. In 2017 lag er in Nederland nog altijd 8.977 kilometer aan gietijzeren leidingen en circa 2.759 km stalen leidingen. Hoeveel hiervan tussen 1900 en 1990 zijn gelegd is niet bekend. 

Bitumen

In het verleden heeft de Gezondheidsraad bitumen (damp en aerosol) als verdacht kankerverwekkend voor de mens geclassificeerd. Koolteer pronkt al jarenlang op de SWZ-lijst van kankerverwerkkende stoffen van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Het Watercycle Research Institute deed – in opdracht van de vereniging van de Nederlandse drinkwaterbedrijven – een studie naar de coating in de gietijzeren leidingen en vond de hoeveelheden PAK te klein en geen risico vormen voor de volksgezondheid. 

Sinds 1 januari 1993 is de aanleg van asbestcementleidingen verboden. Desalniettemin bestaat nog zo’n 25 procent van het leidingnetwerk uit het materiaal. Al jarenlang wordt asbestcement gelinkt aan verschillende soorten kanker. Cementhoudende materialen kunnen uitlogen doordat calciumhydroxide uit de leidingwand oplost, waardoor de sterkte van de leidingwand afneemt en asbestvezels in het drinkwater komen. Beton en cementhoudende materialen zijn inmiddels gereguleerd. In 1974 vonden onderzoekers de uitloging een laag risico voor ons drinkwater. In 1999 dachten Kiwa-onderzoekers daar hetzelfde over. 

Permeatie

Het overgrote deel van het leidingnetwerk, ongeveer 54 procent, is gemaakt van PVC. Waar huishoudelijk apparaten hinder ondervinden van hard water, hebben PVC-leidingen hier juist baat bij. Een laagje kalk aan de binnenkant van een leiding beschermt tegen uitloging. Van PVC is bekend dat leidingen die gemaakt zijn van polyetheen giftige stoffen in de bodem kunnen doorlaten (permeatie). Zo zijn er in het verleden incidenten geweest met methylbromide, een gewasbestrijdingsmiddel dat gebruikt werd in de landbouw om ratten, insecten en schimmels te verdelgen. Kleine concentraties van deze stoffen belandden in het drinkwater en vormden een gevaar voor de gezondheid.

Bron: RIVM

Om de corrosie en het doorlaten van leidingen te voorkomen is het belangrijk om de juiste materialen te gebruiken. Daarin zijn de afgelopen decennia grote ontwikkelingen geweest. Producten en materialen die in contact komen met drinkwater en bij de bereiding of zuivering van drinkwater worden gebruikt, mogen geen stoffen aan het water afgeven in hoeveelheden die nadelige gevolgen hebben voor de volksgezondheid. Hiervoor zijn in 2011 eisen vastgelegd in de Regeling materialen en chemicaliën drink- en warm tapwatervoorziening.

Conditioneren

Drinkwaterbedrijven willen de staat van hun transportnetwerk hoog houden. Dit doen ze door het netwerk te onderhouden, maar kunnen ze ook doen door de samenstelling van het water aan te passen: het ‘conditioneren’ van het water. Sinds 1985 wordt in Nederland drinkwater op grote schaal geconditioneerd. Waterbedrijven gebruiken daar de aanbevelingen uit 1988 voor. In 2013 heeft Kiwa Water Research (KWR), in overleg met de drinkwaterbedrijven, deze aanbevelingen herzien. De wijzigingen zijn gebaseerd op ontwikkelingen in regelgeving, resultaten van onderzoek en ervaringen in de bedrijfstak.

Ook in onze huisaansluitingen, Nederland telt er zo’n 6 miljoen, komen verschillende materialen voor. Naar schatting bestaan deze voor 90 procent uit koperen leidingen met messing onderdelen, zoals kranen en fittingen. Koperen leidingen geven altijd in meer of mindere mate koper af. Ons lichaam heeft koper nodig bij het vormen van bindweefsel, botten, een goede werking van het afweersysteem en voor de bloedstolling. Hoewel de kans klein is dat je te veel koper binnenkrijgt, kan een extreme dosis leiden tot geïrriteerde darm- en slijmvliezen, met misselijkheid, braken of diarree tot gevolg.

ZeroWater

Wil jij er zeker van zijn dat jouw drinkwater vrij is van stoffen die afgeven in ons leidingnetwerk? ZeroWater verwijdert koper, PAK en asbestcementvezel voor 100 procent uit kraanwater. Daarnaast verwijdert onze filter onder andere kalk, glyfosaat, chloor en PFAS (PFOS/PFOA). 

Interesse? Neem een kijkje in onze webshop.