PFAS komen overal in onze omgeving voor. Door hun duurzaamheid zijn ze ideale materialen voor een groot aantal consumentenproducten, maar het betekent ook dat ze niet biologisch afbreekbaar zijn en zich daarom ophopen in ons milieu en ons lichaam. In Europa wordt gewerkt aan een volledig verbod op PFAS, maar ondertussen vervuilen PFAS ons drinkwater.
Wat halverwege de vorige eeuw als een prachtige uitvinding werd beschouwd, is nu een milieuramp geworden: PFAS. PFAS (poly- en perfluoralkylstoffen) is een verzamelnaam voor door de mens gemaakte chemische verbindingen, waarvan er inmiddels bijna 5000 varianten zijn.
PFAS zijn bestand tegen vuil, water en vet, waardoor ze bruikbaar zijn voor veel consumentenproducten, zoals smeermiddelen, voedselverpakkingen, antiaanbaklagen, brandblusschuim, waterbestendig textiel en cosmetica. Deze duurzaamheid heeft een prijs. Ze worden niet voor niets “forever chemicals” genoemd. PFAS worden niet biologisch afgebroken en als gevolg daarvan hopen ze zich op in het milieu, planten, dieren en waterbronnen. Ze komen in ons bloed terecht en hebben een negatieve invloed op onze gezondheid.
De vier belangrijkste bronnen van PFAS zijn trainingslocaties voor brandbestrijding, industriële locaties, stortplaatsen en afvalwaterzuiveringsinstallaties. PFAS komen in het milieu terecht op locaties waar ze worden gemaakt, gebruikt, verwijderd of gemorst. Vervolgens worden ze via regenwater afgevoerd naar het oppervlaktewater (rivieren, beken, meren) en sijpelen ze in de bodem naar de grondwaterbronnen waaruit ons drinkwater wordt gewonnen.
Sinds de jaren vijftig hebben honderden onderzoeken aangetoond hoe schadelijk PFAS kan zijn. Naast verschillende vormen van kanker en levercomplicaties, zijn PFAS in verband gebracht met een verminderde immuunfunctie, verhoogd cholesterol en reproductieve gezondheidsproblemen.
Dat PFAS schadelijk zijn voor de gezondheid bleek kort na hun uitvinding in de Verenigde Staten. In de jaren zestig en zeventig hebben onderzoekers de giftigheid voor vissen en ratten aangetoond. Eind jaren tachtig bleken werknemers van een chemische fabriek van DuPont een bovengemiddeld risico op leukemie en leverkanker te hebben. Rondom de fabriek werden veel mensen ziek door vervuild drinkwater. Dit zogenaamde ‘Parkerson-schandaal‘ werd verteld in de film Dark Waters, die de onzorgvuldige praktijken van DuPont blootlegt.
Vandaag de dag wordt er nog steeds onderzoek gedaan naar de effecten van PFAS op onze gezondheid. Uit een recent rapport van het Center for Disease Control and Prevention van de Verenigde Staten blijkt dat de inname van kleine hoeveelheden PFAS gedurende een lange periode een negatieve invloed heeft op het immuunsysteem.
PFAS worden niet genoemd in de nieuwste editie van de drinkwaterrichtlijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Ze worden echter overwogen voor de volgende versie. De WHO heeft de volgende voorlopige richtwaarden (pGV) voorgesteld:
De nieuwste EU-drinkwaterrichtlijn stelt de volgende limieten:
Deze richtlijnen worden momenteel herzien. In de laatste richtlijn staat: “Uiterlijk op 12 januari 2024 zal de Commissie technische richtlijnen opstellen met betrekking tot analysemethoden voor het monitoren van per- en polyfluoralkylstoffen onder de parameters ‘PFAS Total’ en ‘Sum of PFAS’, inclusief detectielimieten, parameterwaarden en frequentie van bemonstering.”
Deze richtlijnen zijn dringend aan herziening toe, vooral wanneer de waarden worden vergeleken met het standpunt van de Europese Autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA) over PFAS.
Na wetenschappelijke evaluatie van de risico’s voor de menselijke gezondheid heeft de EFSA een aanvaardbare wekelijkse inname vastgesteld van 4,4 nanogram per kilogram lichaamsgewicht.
Voor een gemiddelde volwassene van 70 kg is dat ongeveer 42 nanogram per dag, of 0,042 microgram. Als een liter kraanwater tussen de 0,1 en 0,5 microgram PFAS kan bevatten, dan lijkt het onvermijdelijk dat we meer PFAS binnenkrijgen dan als “gezond” wordt beschouwd.
Nederland heeft meerdere PFAS-schandalen meegemaakt. In 2008 was er een incident op Schiphol, waarbij blusschuim met PFAS lekte in de bodem en het grondwater. In 2015 is een onderzoek gestart naar vervuiling bij de fabriek van Chemours in Dordrecht. Het ontdekte dat moeders die in de buurt van de fabriek woonden, PFAS via de moedermelk aan hun baby’s doorgaven. Het gebied was zo vervuild dat mensen die in de buurt van de fabriek woonden werd verteld dat ze de groenten die ze in hun tuin verbouwden niet eens mochten eten. In de Westerschelde werden hoge gehalten aan PFAS veroorzaakt door de fabriek van 3M bij Antwerpen en afvalverwerker Invader, die afval van PFAS in het water loosde.
Volgens onderzoek van het RIVM komen de meeste PFAS uit voeding (zo’n 83 tot 98 procent van het totaal) en de rest uit drinkwater. Naar aanleiding hiervan heeft het RIVM de overheid geadviseerd beleid te voeren dat de blootstelling aan PFAS vermindert. Tot nu toe blijven deze oproepen onbeantwoord.
Waternet is een PFAS-meetprogramma aan het opzetten en zoekt naar manieren om PFAS uit het water te halen. Het gebruikt momenteel geactiveerd koolstof voor dit doel, dat volgens een onderzoek van Rijkswaterstaat bij intensief gebruik en onder ideale omstandigheden PFAS bijna volledig uit vervuild water verwijdert.
Zowel de Unie van Waterschappen (UvW) als de Vereniging van Drinkwaterbedrijven (Vewin) maken zich zorgen over de hoeveelheid PFAS in het milieu en luiden de noodklok. Waar de UvW voorstander is van een bronaanpak, pleit Vewin voor een algeheel verbod op de productie van PFAS.
Nederland werkt samen met een aantal EU-lidstaten aan een Europees verbod op alle PFAS. Hoewel een verbod een nieuwe verspreiding van de stoffen helpt voorkomen, blijft het bestaande PFAS nog jaren in het milieu. Inmiddels houden zowel het RIVM als Waternet vol dat het drinkwater gezond is.
Maar het probleem van de PFAS-besmetting is natuurlijk groter dan alleen Nederland.
In de Verenigde Staten zijn bijna 3000 met PFAS besmette sites of hotspots gevonden. Als gevolg hiervan heeft de regering-Biden 10 miljard USD toegewezen om PFAS-vervuiling aan te pakken. Een duidelijke knipoog naar het feit dat het probleem enorm is en dringend moet worden aangepakt.
De Amerikaanse Health and Environment Agency (EPA) heeft nu een nieuwe ondergrens aanbevolen voor twee PFAS-stoffen: niet meer dan 0,004 delen per biljoen (ppt) PFOA en niet meer dan 0,02 ppt PFOS per liter water. Ter referentie: 1 ppt is 1000000 microgram. Maar er zijn vraagtekens of deze limieten überhaupt haalbaar zijn. Uit een recent onderzoek van de Universiteit van Stockholm blijkt dat de hoeveelheid PFAS in regenwater al boven de EPA-aanbevelingen ligt over de hele wereld. Het regent letterlijk PFAS, zelfs op Antarctica.
In China bleek uit een studie van Tsinghua University dat drinkwater voor ongeveer 100 miljoen mensen in het hele land onveilige niveaus van PFAS bevatte.
In Europa bleek uit een biomonitoringstudie dat 14% van de bloedmonsters van tieners in negen Europese landen een PFAS-gehalte hadden dat de richtlijnen van de EFSA overschreed (6,9 microgram per liter bloed). De hoogste niveaus kwamen uit Zweden, waar tieners gemiddeld 12,31 microgram PFAS per liter hadden.
Op 13 januari 2023 hebben Nederland, Duitsland, Denemarken, Zweden en Noorwegen officieel hun voorstel om het gebruik van PFAS in Europa te beperken bij ECHA ingediend. Het voorstel beoogt een verbod op zowel het gebruik als de productie van deze chemicaliën om het risico voor het milieu en de menselijke gezondheid te verminderen.
Op 7 februari heeft ECHA de details van dit voorstel op zijn website gepubliceerd. De comités voor risicobeoordeling (RAC) en sociaal-economische analyse (SEAC) zullen de wettigheid van het voorstel beoordelen in maart 2023 beginnen met wetenschappelijke evaluatie. Daarna start een raadpleging van zes maanden, voordat het voorstel naar de Europese Commissie wordt gestuurd.
Er is nog een lange weg te gaan. Volgens de tijdlijn van het RIVM voor het verbod op PFAS wordt pas in 2025 een besluit genomen.
Vooralsnog is het lastig om PFAS uit het milieu te verwijderen. RIVM Drinkwateronderzoeker Monique van der Aa legt uit: “Alleen met membraanzuivering, zoals omgekeerde osmose, kun je het overgrote deel van de PFAS uit het water verwijderen. Maar dat is een dure techniek die veel energie kost. Weinig drinkwaterbedrijven maken daarom gebruik van membraantechnologie.”
Het andere probleem is dat monitoring beperkt is tot een handvol PFAS, terwijl er momenteel meer dan 5000 in gebruik zijn. Dit betekent dat er waarschijnlijk veel meer giftige stoffen in het water zitten, maar daar wordt geen rekening mee gehouden.
Als je er zeker van wilt zijn dat je geen water drinkt dat PFAS bevat, is het tijd om een waterfilter te gebruiken met bewezen technologie om deze stoffen te verwijderen.
ZeroWater-filters verwijderen PFAS (PFOS/PFOA), kalkaanslag, glyfosaat, chloor, lood en meer uit kraanwater. Neem een kijkje in onze online shop en geniet vandaag nog van puur, schoon water.
1938 – Uitvinding van PFAS in New Jersey, Verenigde Staten.
1947- Chemiegroep 3M start massaproductie van C8 of PFOA, een van de bekendste van de duizenden mogelijke per- en polyfluoralkylchemicaliën van de PFAS-familie.
1954 – Eerste geruchten over de mogelijke toxiciteit van PFOA en andere PFAS.
1959 – DuPont opent een vestiging in Dordrecht.
1961 – De toxicoloog van DuPont stelt in een intern document dat PFAS-chemicaliën schadelijk zijn en uiterst voorzichtig moeten worden behandeld.
1998 – Wilbur Tennant uit Parkersburg, Verenigde Staten, start een rechtszaak tegen DuPont: zijn vee sterft met vreemde symptomen. Twee decennia later resulteert de zaak in een schikking van miljoenen dollars voor duizenden benadeelde partijen.
2000 – De Amerikaanse Environmental Protection Agency (EPA) kondigt een wereldwijde kankerwaarschuwing voor PFOS aan na bestudering van 3M-documenten. Onder druk van hangende rechtszaken en de EPA kondigt 3M aan dat het “spontaan” de productie van PFOS en PFOA zal afbouwen. Er worden nieuwe PFAS-varianten ontwikkeld, waarvan de toxiciteit nog niet is bewezen.
2001 – De professoren Giesy en Kannan rapporteren voor het eerst over de wereldwijde verspreiding van PFOS in het milieu.
2004 – De Universiteit Antwerpen ontdekt ongekende PFOS-concentraties in muizen, vogels en vissen in de omgeving van de 3M-site in Zwijndrecht.
2006 – De EPA dwingt acht fabrikanten in de PFAS-industrie via het PFOA Stewardship Program om het gebruik van PFOA in de Verenigde Staten te beperken.
2008 – EFSA stelt dat het onwaarschijnlijk is dat kleine hoeveelheden PFAS schadelijk zijn voor de mens.
2017 – RIVM: bloedwaarden van PFOA bij de gemiddelde Europeaan is 3,5 nanogram per milliliter.
2019 – Release van de film Dark Waters, gebaseerd op de langdurige juridische strijd die advocaat Robert Bilott eind jaren negentig voerde in de Tennant-zaak tegen DuPont.
2019 – De toetsingscommissie van het Verdrag van Stockholm van de Verenigde Naties voor persistente organische verontreinigende stoffen beveelt aan dat een groep gevaarlijke chemicaliën, waaronder PFAS, wordt geëlimineerd om de menselijke gezondheid en het milieu beter te beschermen.
2020 – Na onderzoek komt EFSA met een voorstel voor een nieuwe norm: 4,4 nanogram per kilogram lichaamsgewicht per week.
2022 – EPA publiceert tussentijdse bijgewerkte drinkwaterrichtlijnen van PFOS en PFOA, die worden verlaagd van 70 ng/l voor beide naar 0,02 ng/l voor PFOS en 0,0004 ng/l voor PFOA.
2023 – EU overweegt een voorstel om PFAS te verbieden
